Lan Chu Đinh (Spathoglottis Blume 1825 viết tắt Spa.)

Chu đinh lan – Lan Sapthoglottis mọc khắp Á châu cho đến các quần đảo ở Nam bán cầu, Úc Châu và lan tràn tới Hawaii và Caribbean. Thổ dân đảo Molucca nấu lá cây lan để chữa bệnh thấp khớp. Những cây lan nguyên thủy, mọc ngoài thiên nhiên hoa không mở rộng như những cây đã lai giống. Tại các quốc gia như Thái Lan, Phi Luật Tân và Hawaii người ta trồng lan này làm cây cảnh trang trí trong vườn vì lá xanh ngắt, hoa màu sắc rực rỡ và không phải mất nhiều thời gian chăm sóc.

 

Việt Nam chúng ta chỉ 5 giống nhưng trên thế giới loài lan này có trên 60 giống và hiện nay đã được lai tạo ra khá nhiều giống có hoa rất đẹp. Thái Lan là nước làm chúng ta ngỡ ngàng trước vẻ đẹp của Chu đinh  lan, và những cây Chu đinh lan có màu lạ sau này đều do các nhà vườn nhập và nhân giống từ Quốc gia này. Cây Spathoglottis plicata mà người Việt gọi là Chu đinh lan tím, có lẽ màu này rất phổ thông, nhưng thực ra cây này có rất nhiều biệt dạng với màu sắc khác nhau từ vàng hồng, trắng tím thẫm, tím nhạt, được lai giống với cây Spathoglottis kimballina tuy ít hoa, nhưng mầu vàng tuyệt đẹp và cũng có khá nhiều biệt dạng cho nên đã tạo ra rất nhiều cây lai giống cho nhiều hoa, mầu sắc lộng lẫy, hoa mở rộng.

Chu đinh lan là một loài điạ lan có nhiều màu sắc, rất dễ trồng và đặc biệt phát triển rất mau lẹ. Dò hoa mọc từ đáy củ, cao khoảng 50-60 phân. Hoa tuy không thơm nhưng màu sắc huy hoàng lộng lẫy. 15 hoa nở liên tiếp và trong 2-3 tháng mới tàn hết hoa nếu được tưới nước và bón phân đều đặn và có độ ẩm từ 60-70%. Nếu trồng chu đinh lan trên đất nên chọn vật liệu thật xốp và thoát nước. Nếu trồng trong chậu nên dùng chậu có đáy sâu cho rễ ăn xuống. Nên nhớ củ lan rất dễ bị thối cho nên chỉ vùi sâu 1/3 mà thôi. Khi tách nhánh không cần phải có nhiều củ như các loài lan khác.
Thật tiếc, những cây lan Spathoglottis xinh đẹp này lại thuộc vào một loài “Hữu sắc vô hương”.

Sắc màu Chu đinh lan

 

 

 

 

Nhận biết hoàng thảo (tt)

Hoàng thảo kim thoa (Dendrobium clavatum)

Cây khá giống với long nhãn nhưng thân nhỏ hơn, mang nhiều sắc vàng, dài khoảng 50-70cm, do thân cứng nên thường mọc thẳng, thích hợp trồng trong chậu đất hoặc gỗ. Chú ý độ nặng của chậu để đối trọng với cây sao cho khi cây đứng chậu không bị nghiêng hoặc lật ngược. Cũng có thể cho bám gỗ nhưng cây ưa ẩm nên nếu bó gỗ thì phải tưới nhiều hơn. Cây ưa nắng. 

Hoàng thảo long nhãn (Dendrobium fimbriatum)

Thân cây to, dài có khi đến 2m, cây con có nhiều chấm đen, nâu bám kín rất dễ nhận biết, hoa vàng, lưỡi hoa hình tròn có tua râu, có một bớt đen sát họng, phát hoa dài, hoa dạng chùm rủ xuống. Long nhãn chỉ có một kiểu hoa như thế.
Cây ưa khí hậu mát, có nắng nhẹ. Khá ưa ẩm. Khi trồng nên chọn các loại giá thể giữ nước như bảng dớn, chậu đựng xơ dừa, dớn cọng... Cây to có xu hướng ngả thòng nên trước khi trồng nên treo cao, chọn hướng ngọn quay ra ánh sáng và có khoảng không cho cây phát triển.

Các họ nhà thủy tiên

Thủy tiên trắng (Dendrobium farmeri)

Cây cỡ trung bình, gốc nhỏ, thân phình to ở giữa hình vuông, ngọn nhỏ có khoảng 3-5 lá. Lá bền không rụng như những loài thân thòng. Cây thường có xu hướng mọc thẳng lên trên nên thích hợp trồng đứng trong giỏ treo. Hoa mọc thành chùm, cánh trắng họng vàng, có cây cánh tím (loại cánh tím ít xuất hiện ở Việt Nam) không thơm hoặc ít thơm, hoa nhanh nở, tàn trong vòng 5-7 ngày.

Ảnh hoa (orchidsonline.com.au)

 

Den farmeri thuộc loại dễ trồng: Ưa ẩm, cần nhiều ánh sáng. Khi trồng nên chọn giá thể giữ ẩm tốt như xơ dừa, dớn cọng... trồng trong chậu hoặc ghép gỗ, bảng dớn hay chậu dớn đều được, chú ý giữ ẩm thường xuyên vì loại này không có mùa nghỉ. 

 

Thủy tiên tím (Dendrobium amabile  )

Cây thộc loại giả hành lớn, khác với farmeri thân vuông, amabile thân tròn, màu nâu hoặc xanh đen; dài từ 40-100 cm, lá mọc so le từ khoảng giữa thân đến ngọn.
Hoa mọc từ gốc lá, có nhiều kiểu hoa:
Phát hoa màu tím, cánh trắng họng vàng (Thường gọi là kiều hồng, kiều hường)

Phát hoa màu nâu hoặc trắng, cánh hoa tím từ phớt tím đến tím đậm - Kiều tím (ảnh thanhhec)

Đặc điểm nhận dạng thủy tiên tím (cánh tím đậm như của bác Thành): lá hơi thuôn nhọn, rất dày và cứng, thân dài màu nâu đen, thường có 3 đến 4 lá trên thân.
Là họ thủy tiên nên ưa ẩm, trồng nơi có nắng, khi cây đã thuần thì có thể phơi nắng 100%. 

 

Thủy tiên vàng (Dendrobium thyrsiflorum )
Là giống hoa khá đẹp với hoa cánh trắng, lưỡi vàng 1 màu, chùm hoa kín tròn một màu trắng với những đốm vàng lung linh
Thân hơi vuông với nhiều rãnh khía dọc, dài như amabile

 

 


Ưa ẩm và thoáng, thích nắng giống như amabile.
 
Thủy tiên mỡ gà (Dendrobium densiflorum )

Cây này khá dễ để nhận ra với thân cây dài. hình vuông với các cạnh chuốt tròn chứ không sắc cạnh như farmeri, vuông đều từ gốc đến ngọn. Bản lá to, rộng, hơi mỏng so với kích thước lá.
Cánh hoa vàng, lưỡi vàng, toàn bộ chùm hoa ánh lên sắc vàng rực rỡ, là một loại đáng để sưu tầm. 
Cây ưa ẩm, ưa mát, ánh sáng vừa phải 60-80%. Tránh để nắng trực tiếp dễ gây cháy lá.

Hình ảnh một số cây thủy tiên trong tự nhiên
 
 

 

  

 

Thủy tiên tua, thủy tiên râu cánh (Dendrobium harveyanum )

Cây thuộc loại trung bình dài 20-40cm, thân tròn màu xanh, có nhiều rãnh khía dọc thân, lá nhỏ, mỏng.
Hoa thường ra thành nhiều chùm trên 1 thân, loại này xứng đáng để đứng trong bộ sưu tầm bởi hình dáng kỳ dị của bông hoa với cánh hoa có nhiều tua ren, lưỡi bông xù, cả chùm hoa màu vàng kim rực rỡ. Tuy nhiên giống như thiếu nữ đỏng đảnh, giống này hơi khó trồng. Ưa ẩm, giá thể cần xốp thoáng như xơ dừa, dớn cục, thích hợip trồng trong chậu đất nung hoặc giỏ treo; ánh sáng nhẹ, khí hậu mát cho đến lạnh.

 

 

  

 

Thủy tiên râu mép, môi tơ (Dendrobium brymerianum)

Khác với những họ thủy tiên thông thường, loại này có gốc nhỏ, thân phình ra 1 đoạn sát gốc rồi thuôn tròn, dài lên đến ngọn, có cùng đặc điểm của thủy tiên là lá tập trung ở đỉnh, không rụng lá theo chu kỳ hàng năm, phát hoa thành chùm dài rủ xuống.



Thuộc loại khá khó trồng, trong rừng chúng bám vào các gốc cây to phủ đầy rêu, thường sống gần mặt đất, ưa khí hậu mát. Trồng ở vườn nhà khá khó khăn, tôi trồng trong chậu đất nung với giá thể xơ dừa hay dớn cọng đều chết, ghép vào gỗ cũng chỉ được một thời gian ngắn. Hiện giờ đang thử nghiệm bằng 2 cách: 1 là trồng sâu trong chậu đất nung với không giá thể, thứ 2 trồng trong chậu gỗ làm từ các thanh gỗ đục lỗ 2 đầu đan thành hình chậu, cho thêm một chút xơ dừa dớn cọng; cách thứ nhất thì cây tồn tại được nhưng mất nhiều công tưới tắm, cách thứ 2 theo quan sát có vẻ tốt hơn nhưng cũng chưa thể nói là đã thành công.

Một số bình ảnh brymerianum trong tự nhiên (Ảnh của cuongvt - Điện Biên)

 

Hoàng thảo u lồi, tứ bảo sắc (Dendrobium wardianum  )

Là giống hoàng thảo hoa to, đẹp, thường nở vào dịp tết nguyên đán nên khá được ưa chuộng, tuy nhiên giống này khá khó trồng tại vùng đồng bằng do xuất xứ tại vùng núi cao, ưa lạnh và ẩm. Chúng được tìm thấy trong các khu rừng phía Tây Bắc, sống bám trên thân gỗ khá cao và nhiều rêu.

Hẳn mọi người sẽ hỏi tại sao tôi lại đưa nhiều hình ảnh cây này trong rừng? Lý do đơn giản là chưa có công thức chung cho loại này, tôi đã thử nghiệm nhiều cách trồng ở vườn nhà, nhưng có một cách duy nhất là treo ngược không giá thể, cây tồn tại đã được 4 năm nhưng cây không còn thắt đốt nữa và không ra hoa, những cách thử khác với các loại giá thể đều không thành công với sau khoảng 5-6 tháng khi cây con dài được 20-30 cm là cây chết.
Do đó tôi đưa những hình ảnh trong tự nhiên để mọi người tự tìm lấy cách trồng phù hợp với mình. Lưu ý là cây cần nhiệt độ mát đến lạnh, khi cây con đang phát triển thì cần nhiều nước một chút, sau đó bớt dần nước và ngưng tưới khi mùa khô đến, cây có chu kỳ giống với giả hạc, hạc vỹ.

Trúc phật bà (Dendrobium pendulum )

Cũng tương tự như u lồi, trúc phật bà có cùng mùa hoa, hoa khá giống với u lồi nhưng hơi nhỏ hơn một chút, điều đặc biệt là các đốt trên thân cây phình ra ác liệt như các cây nấm được xiên vào nhau





Có 2 màu hoa, loại thứ nhất đầu cánh tím giống u lồi, loại thứ 2 không có màu tím, cánh trắng lưỡi vàng:

Cây được tìm thấy ở các khu rừng phía Tây Nam, Kontum... Do đó khí hậu cũng có phần khác với u lồi, ưa ấm hơn, ưa nhiều nước hơn nhưng độ khó cũng tương tự như u lồi, không thích hợp với miền Bắc.
Có thể ghép gỗ hay trồng trong chậu dớn cọng, dưới lót than củi, không ưa nắng trực tiếp mặc dù cần sáng.

 

Truong_hoangthao

Nhận biết hoàng thảo (tt)

Đùi gà - Den nobile

Là loại hoàng thảo phong phú nhất về kiểu dáng thân, hình thái, màu sắc hoa.
Tiết diện thân hình tròn hoặc e líp, dài từ 30 - 60cm có nhiều rãnh dọc thân, hoa ra ở các đốt đã rụng lá.

Loại thân tròn

Loại thân dẹt

Đùi gà ưa khô, chỉ cần thỉnh thoảng tưới cho 1 ít nước đủ để ướt giá thể. Với những người trồng lan lâu năm có nhiều kinh nghiệm có thể không cần che mưa, nhưng nên làm mái che cho loại này mặc dù chúng rất ưa nắng.
Tôi trồng chúng bằng cách mùa xuân ghép vào gỗ (thích gỗ lũa) rồi treo ra ngoài trời hoàn toàn không che chắn. Khi cây con mọc lên, rễ đã bám vào giá thể thì mùa hè đến là chúng đủ sức chịu đựng nắng trực tiếp, có thể vài chiếc lá bị cháy nhưng chúng sẽ quen dần, thế hệ sau nữa đã thuần có thể cho hoa.

Den nobile không ưa bón nhiều phân, nếu muốn dùng nên dùng các loại hữu cơ như rong biển, phân cá... tưới cách tuần.

Đùi gà trong tự nhiên



 

 

Đùi gà dẹt - Den linawianum

Cũng mang tên đùi gà nhưng cây này nhỏ, thân dẹt, nhiều rãnh dọc chạy dọc trên thân khúc khuỷu 2 bên họng hoa có 2 mắt nhỏ, thường thì có cánh trắng, đầu cánh và đầu lưỡi hoa tím.

Đặc biệt có cây có màu sắc rất đậm

Loại này ưa khô ráo nhưng chịu nắng kém, trồng giá thể thoáng, ít giữ nước, che mưa và tránh nắng trực tiếp.

Hoàng thảo xoắn (Dendrobium tortile Lindl)

Thân lá rất giống đùi gà, nếu không tường tận về loại này có thể mua nhầm đùi gà về, (cái này bác Khánh Phạm nhà ta đã dính chưởng).
Đặc điểm nhận dạng: Thân lá giống đùi gà nhưng rất to, dài; đặc biệt gốc rất cứng, thân thường thẳng chứ không ngúc ngoắc như đùi gà, lá dầy thuôn hơn.
Hoa đẹp, bền và có hương thơm, với cái tên hoàng thảo xoắn, ta dễ dàng nhận ra bởi hoa có các cánh màu vàng hình xoắn cuộn, lưỡi hoa cuộn, cong hình tù và với các vằn tím đỏ trên lưỡi màu vàng, 2 bớt đậm bên trong.
 
Hinh của lão Tà


Cách trồng: Nên bó trực tiếp vào cây sống, khúc gỗ hoặc chậu gỗ thoáng vì loài này ưa khô thoáng, đặc biệt ưa nắng. Bón phân định kỳ sẽ cho lứa cây con khỏe mạnh mập mạp.



Có một loại cây có hình thái và màu sắc hoa khác, nhiều trang web gọi là Den tortile, thân lá gần giống nhưng nhỏ hơn, (cây này tên Việt thường gọi là tử phi hạc) cũng không biết nên gọi thế nào nữa, thôi đành chấp nhận cả 2 cây với 1 tên latinh.

 

 

Hoàng thảo lụa vàng (Dendrobium heterocarpum)

Là dòng hoa xứ lạnh, khó trồng ở những vùng nóng, thành phố.
Hoa to, đẹp, có hương, lưỡi phủ 1 lớp nhung nâu đỏ rất đẹp, là một loại đáng để sưu tầm. Có 2 màu cơ bản: cánh vàng và cánh trắng, loại cách vàng xuất hiện nhiều ở phía Nam, cánh trắng có ở các khu rừng Tây Bắc

1- Cánh trắng






2- Cánh vàng - cây của chú Minh



Đặc điểm nhận dạng: Gốc nhỏ, thân tròn, giữa thân phình to. Loại hoa vàng thân cao hơn nhưng hơi gầy (ốm) so với loại cánh trắng thân ngắn mập.
Do có bộ rễ chùm nhỏ nên ưa trồng trong các chậu đựng dớn cọng, dớn tổ quạ... chú ý giữ độ ẩm vừa phải và ổn định, mùa khô bớt tưới nhưng không nên để khô lâu quá.
Ánh sáng nhẹ 60-70%. 

Hoàng thảo thập hoa (Dendrobium aduncum)

Cây to, dài có màu nâu đậm, hoa nở mùa hè, thơm mùi vani, lưỡi hoa dài, nhọn, phía sau hoa có 1 bầu cựa rất lớn, khi hoa nở hơi mở. (những đặc điểm này để phân biệt với cây tím huế và hương vani sẽ đề cập sau).
Hoa có nhiều màu, trắng, hồng, tím...







Loại này ưa khí hậu ấm nóng, độ ẩm cao trong mùa tăng trưởng, bớt tưới vào mùa nghỉ. 

 

Hoàng thảo tím huế (Dendrobium hercoglossum)

Thân ngắn, mập màu xanh hoặc vàng, gốc nhỏ, giữa thân phình to đến ngọn. Hoa có nhiều màu từ trắng, hồng đến tím đậm, nở thành nhiều chùm hoa ở các mắt. Lưới hoa khum ngắn, hoa nở xòe to tròn, không có bầu cựa phía sau như thập hoa.


So sánh thập hoa và tím huế

Cây ưa ẩm, khí hậu mát cho đến ấm, trong tự nhiên hay tìm thấy dọc các con suối, trên các thân cây chủ nhiều rêu. Khi trồng ở vườn nhà nên chọn giá thể xốp thoáng, giữ nước vừa phải như chậu đựng dớn cọng, bảng dớn... tưới nhẹ hàng ngày, chú ý kiêng nước mưa trực tiếp vì hay bị úng thối gốc. Loại này tương đối khó trồng với vùng có khí hậu nóng.

Hoàng thảo tích tụ (Dendrobium cumulatum)

Một dòng cây khá đẹp với thân màu tím, lá tím hồng, gốc nhỏ, thân hơi phình to. Cây cỡ trung bình 40-60cm.
Hoa nhỏ, màu tím hồng, có cái cựa cong rất dài, thường mọc thành chùm nhiều hoa trên một cuống nhỏ (có lẽ do đó được đặt tên là tích tụ?)
Hình của bác httung



 

Loại này ưa thoáng, mát; trồng nên bó gỗ hoặc bảng dớn. Tưới nhiều vào mùa hè đảm bảo độ ẩm mát thường xuyên.

 

 

Hoàng thảo kim điệp Den capillipes

Thân có 2 loại, loại thứ nhất ngắn, mập màu xanh ngả vàng, lá mỏng tập trung ở ngọn.

Loại thứ 2 thân dài hơn, thường xuất hiện ở các tỉnh phía Nam

Cả 2 loại có hoa giống nhau và cùng có một đặc điểm là ưa khô ráo, vì thế khi trồng nên chọn giá thể thoát nước nhanh, tốt nhất nên chọn gỗ lũa. Cây ưa khô nên khi trồng ở nhà phải tránh mưa trực tiếp, tưới ít. Cây khá ưa nắng.

Hoàng thảo hoàng lạp (hoàng lan, nến vàng, thủy tiên hoàng lạp...) Dendrobium chrysotoxum

Cũng có kiểu hoa giống với kim điệp, nhưng thân mập, cứng hơn nhiều, có 3-7 lá dai cứng ở đỉnh, phát hoa thường ở đỉnh và các mắt gần ngọn. Mang nhiều đặc trung của dòng thủy tiên nên cách trồng cũng tương tự:
Ưa nắng, ưa ẩm nên cần tưới nhiều và thường xuyên trong năm, cây không có mùa nghỉ.

Có 2 màu hoa:



Và họng đen

 

 

Vảy rồng (Dendrobium lindleyi)

Hẳn mọi người rất ngạc nhiên khi xếp vảy rồng vào họ thủy tiên? nhưng thực tế cây này mang đầy đủ các đặc điểm của nhà thủy tiên, chỉ khác là thân của chúng rất ngắn và trên thân chỉ mang 1 - 2 lá ở đỉnh.
Hoa đẹp nhưng nhưng cũng thuộc dạng nhanh tàn với màu vàng tươi rực rỡ, lưỡi xòe rộng, hơi thơm.
Có 2 loại lindleyi, loại thứ nhất giả hành có 4 cạnh tạo nên thân hình vuông hoặc hình thoi; loại thứ 2 nhiều cạnh hơn, 7-8 cạnh tạo lên hình thân cây gần tròn (thường gọi là vảy rồng Lào), loại 4 cạnh thân thường nhỏ hơn loại thứ 2. Cả 2 loại thân thường rất ngắn, tối đa chỉ khoảng 8 -10cm, các giả hành xếp sát nhau ôm lấy thân cây chủ tạo thành các mảng, từ xa nhìn giống như vảy rắn, vảy rồng nên có tên gọi là vảy rồng.

Thuộc loại dễ trồng, ưa ẩm, ưa sáng. Trồng bám vào gỗ thích hợp hơn do kiểu đi của giả hành, chọn khúc lũa hình thù cổ quái uốn lượn để ghép thành 1 giò lớn sẽ có giá trị thẩm mỹ cao. 

Vảy cá (Dendrobium jenkinsii )

Dễ nhầm với vảy rồng, nhưng vảy cá nhỏ hơn nhiều, thân chỉ bằng đầu ngón tay với 1 lá nhỏ, cứng ở đỉnh.
Hoa thường ra đơn 1-2 bông trên 1 mắt hoa, màu vàng đậm, hoa nhỏ hơn vảy rồng.

Trồng dễ dàng với gỗ lũa hoặc bảng dớn, ưa khí hậu mát, ánh sáng vừa phải, ưa ẩm.
Cây trong tự nhiên, hình ảnh của bác cxcanh:

 

 

Truong_hoangthao

 

---